Ástæða þess að fuglar koma fyrr á varpstöðvar

Í áhugaverðri rannsókn, sem framkvæmd var af vísindamönnum við University of East Anglia (og Háskóla Íslands, Tómas G Gunnarsson), kom í ljós að áætæða þess að fuglar koma fyrr á varpstöðvar nú en áður er ekki vegna þess að einstakir fuglar ákveði að koma fyrr, heldur vegna þess að þeir verpa fyrr og “nýjir” fuglar koma því fyrr á varpstöðvarnar.

Hnattræn hlýnun leyfir þannig fuglum að verpa og koma ungum á legg fyrr en áður, sem aftur veldur því að þeir fuglar (sem fæðast “fyrr”) koma fyrr á varpstöðvarnar. Hinsvegar halda einstakir fuglar mjög fast við komutíma sinn á varpstöðvarnar.

Eða, eins og segir í frétt um rannsóknina:

We found that birds hatched in the late 1990s arrived in May, but those hatched in more recent years are tending to arrive in April. So the arrival dates are advancing because the new youngsters are migrating earlier.

Þessi rannsókn skoðaði ferðavenjur Jaðrakans yfir 20 ára tímabil.

Meira um þessa rannsókn á Eurekalert.com.

Minni hafís, meiri úrkoma í Bretlandi en örlítið þurrara hérlendis ?

Nýlega birtist grein í Environmental Research Letters¹ um mögulegt samband minnkandi hafíss á norðurhveli og mikillar úrkomu á sumrin, sér í lagi á Bretlandi. Niðurstöður þessara reikninga fyrir Ísland sýna að búast má við að heldur minni úrkoma verði á vestanverðu landinu (1. mynd). Ísland er þó eiginlega þarna á mörkum svæðis þar sem úrkoma minnkar og reyndar smá blettur nærri NA landi þar sem úrkom eykst smávægilega, þannig að mjög erfitt að segja mikið útfrá þessari líkankeyrslu.

1. mynd. Líkanreikningar fyrir breytingar í úrkomu í maí til júní milli ástandanna mikill hafís og lítill hafís.

Ástæðan fyrir aukinni úrkomu á sumrin á Bretlandseyjum er sú að “jet stream” færist sunnar þegar hafísbreiðan minnkar, samkvæmt þessum líkanreikningum. Sú tilfærsla á “jet stream” veldur blautari sumrum í kringum Bretlandseyjar.

¹ Screen, J A. 2013. Influence of Arctic sea ice on European summer precipitation. ERL, 8(4), 044015.

Veggspjald á Final Ice2sea Open Forum

Háskóli Íslands tók þátt í stóru verkefni á vegum EU sem kallast Ice2sea. Meðal niðurstaðna í verkefninu er betra mat á mögulegri hækkun sjávar (95% líkur að verði innan við 1 m til ársins 2100). Framlag jöklahóps HÍ varðaði botnskrið jökla, eins og skoða má á veggspjaldinu hér að neðan.

Í mjög stuttu máli þróuðum við aðferð þar sem breytileiki í vatnsmagni sem nær til botns ákvarðar getu þess vatnskerfis sem er á botni til að flytja vatnið. Þannig valda snöggar breytingar í vatnsmagni hlutfallslega miklu botnskriði í samanburði við samskonar breytingar í vatnsmagni sem verða á reglubundinn hátt, til dæmis dægursveifla á sumrin.

Allur Grænlandsjökull að bráðna um miðjan júlí

Ný gögn, sem flétta saman athuganir frá 3 gervitunglum, sýna að nánast allt yfirborð Grænlandsjökuls var að bráðna þann 12. júlí síðastliðinn. Það er enn ekki ljóst hvort megnið af vatninu mun frjósa aftur, eða hvort þetta muni valda töluverðri aukningu í heildarbráðnun jökulsins þetta afkomuárið.

Myndirnar hér að neðan sýna hvar bráðnun átti sér stað á yfirborði Grænlandsjökuls þann 8. og 12. júli, 2012. Myndin frá 8. júlí er svipuð því sem við þekkjum síðastliðin ár, um það bil helmingur yfirborðsins að bráðna. En þann 12. júí er eitthvað allt annað uppi á teningnum !

En, eins og minnst var hér að ofan, þá gæti þetta verið stuttur og einangraður atburður með lítil áhrif – nema auðvitað fyrir ískjarna framtíðar, en svona lagað virðist gerast á um 150 ára fresti, síðast 1889 -  …

Credit: Nicolo E. DiGirolamo, SSAI/NASA GSFC, and Jesse Allen, NASA Earth Observatory

Agnir í andrúmlofti “földu” hlýnun í austurhluta BNA

Enginn getur haldið því fram að vísindin í kringum hlýnun jarðar séu einföld eða allt sé vitað.

Nú hafa vísindamenn frá Harvard sýnt fram á að agnir (e. aerosols) í andrúmslofti yfir austurhluta Bandaríkjanna endurköstuðu sólarljósi, auk þess að auka skýjamyndun sem einnig endurkastar sólarljósi, og valda þannig kólnun við yfirborð jarðar. Þannig náðu agnir í lofti að “hylja” hlýnun vegna gróðurhúsaáhrifa.

Þetta sést vel á korti sem sýnir áhrif agna á hitastig við jörðu fyrir tímabilið 1970 – 1990.

Einnig þegar skoðaðar eru hitastigbreytingar milli 1930 og 1990.

Nú er hinsvegar unnið að því að draga úr útblæstri agna, bæði vegna súrs regns og heilsufarsáhrifa. Kaldhæðnin er sú að þetta veldur því að það dregur úr þessum kólnunaráhrifum og mikil hlýnun á sér stað.

Í Kína, og víðar, þar sem mikið af ögnum streymir út í andrúmsloftið má búast við að svipuð áhrif eigi sér stað og hluti hlýnunar sé því ekki mældur við yfirborð vegna agna-mengunar.

 

Unnið upp úr:

http://www.upi.com/Science_News/2012/04/27/Study-Pollution-hid-climate-warming/UPI-95831335561503/?spt=hs&or=sn

http://planetsave.com/2012/04/26/climate-scientists-discover-warming-hole-over-eastern-u-s-that-delayed-climate-impacts-from-ghgs/

Enginn ís á Öskjuvatni

Enginn ís er á Öskjuvatni þessa dagana. Þetta sést greinilega á gervitunglamynd frá NASA frá 2. apríl 2012.

Öskjuvatn er dökki bletturinn fyrir miðju landi, aðeins til austurs.

Ekki eru margar skýringar til á þessu,ólíklegt virðist að veður spili þarna mikið hlutverk, önnur vötn ísi lögð á svipuðum slóðum. Þá stendur aukin jarðhitavirkni eftir sem líklegasta skýringin. Vatnið er djúpt, 220 m djúpt, þannig að aukning í jarðhita tekur tíma til að koma í ljós.

Neikvæð heilsuáhrif grófs svifryks

Enn bætast við rannsóknir sem sýna neikvæð áhrif svifryks.

Í þetta skiptið er nýleg rannsókn í Stokkhólmi, Svíþjóð, sem sýnir að gróft svifryk (milli PM10 og PM2.5) eykur dánartíðni (e. mortality) um 1.68% fyrir hækkun um 10 micro-g/m³.

Uppspretta þessa grófa svifryks í Stokkhólmi er helst uppspænt malbik, en einnig geta slit á dekkjum,bremsum og slíku, auk sandstorma verið uppsprettur.

Greinin:
Kadri Meister, Christer Johansson, and Bertil Forsberg. Estimated Short-Term Effects of Coarse Particles on Daily Mortality in Stockholm, Sweden. Environmental Health Perspectives, 120(3); March 2012.
Umfjöllun á mbl.is:
http://mbl.is/frettir/taekni/2012/04/02/nagladekk_ogna_heilsunni/

Ný grein um ösku og heilsu

Ný grein í BMJ open um fyrstu niðurstöður rannsókna á heilsufari íbúa í nágrenni Eyjafjallajökuls eftir gosið 2010.

Í stuttu máli virðist askan ekki hafa haft verulega alvarleg áhrif, engin bráðatilfelli, fyrir utan ertingu í öndunarfærum og að þeir sem höfðu astma fundu fyrir meiri áhrifum.

Tilvitnun:

Hanne Krage Carlsen, Thorarinn Gislason, Bryndis Benediktsdottir, Thorir Bjorn Kolbeinsson, Arna Hauksdottir, Throstur Thorsteinsson, Haraldur Briem. 2012.
A survey of early health effects of the Eyjafjallajökull 2010 eruption in Iceland: a population-based study.
BMJ Open 2012;2:e000343. doi:10.1136/bmjopen-2011-000343 (Paper on BMJ Open web site)

Greenland getting darker

Melt ponds, dust and changes in size and shape of the snow crystals (near center) are making the Greenland ice sheet darker. That leads to more energy being absorbed – more melting …

NASA has a great map showing this – comparing reflectiveness in June – August 2011 to average for same period in 2000 – 2006.

Source http://earthobservatory.nasa.gov/IOTD/view.php?id=76916&src=eorss-iotd

Plöntusvif í Barents hafi

Gervitunglamynd (NASA MODIS) teking þann 16. ágúst, 2011, yfir Barents hafinu (sjá kort hér að neðan).
(Mynd NASA/Rapidfire)
Plöntusvif, eða nánar blaðgrænan (e. chlorophyll) litar hafið skemmtilega á þessari mynd – sjá nánar hér að neðan (á ensku).

Smellið á myndir til að fá stærri útgáfu (Kort frá Google maps)
Um plöntusvif og blaðgrænu
At the base of the ocean food web are single-celled algae and other plant-like organisms known as phytoplankton. Like plants on land, phytoplankton use chlorophyll and other light-harvesting pigments to carry out photosynthesis, absorbing atmospheric carbon dioxide to produce sugars for fuel. Chlorophyll in the water changes the way it reflects and absorbs sunlight, allowing scientists to map the amount and location of phytoplankton. In many coastal areas, the rising slope of the sea floor pushes cold water from the lowest layers of the ocean to the surface. The rising, or upwelling water carries iron and other nutrients from the ocean floor.
(Adapted from http://earthobservatory.nasa.gov/GlobalMaps/view.php?d1=MY1DMM_CHLORA)


Þröstur Þorsteinsson.

Sand- og ösku stormur á Suðurlandi

Á Raufarfelli náði styrkur svifryks (PM₁₀) 590 micro-g/m³ rétt fyrir klukkan 16:00 í dag, 14. ágúst 2011.
Sterk norðanátt blæs sandi af Landeyjasandi yfir Vestmannaeyjar og væntanlega ösku af svæðinu nærri Mýrdalsjökli.
Í Stórhöfða, Vestmannaeyjum, var vindurinn úr norðri, 21 m/s kl. 16:00. Milli 12 og 13 í dag var vindurinn 15 til 18 m/s úr NNA.

Gervitunglamynd tekin kl. 12:35 af Terra tungli NASA (mynd NASA/Rapidfire og VÍ).
  Þröstur Þorsteinsson.
Umhverfis- og auðlindafræði & Jarðvísindastofnun Háskólans, Háskóli Íslands, Sturlugata 7, 101 Reykjavík.

Öskustormur af yfirborði Vatnajökuls

Grímsvötn, staðsett þar sem “T” í Vatnajökull er á kortinu (frá LMI.is).
Síðastliðinn sunnudag, þann 7. ágúst, 2011, um klukkan 14:05 var greinilegur öskustormur frá Grímsvatna-svæðinu á Vatnajökli.

Þessi mynd frá 14:05 (að ofan), og frá 14:20 (mynd að neðan), sýna þetta nokkuð vel (myndir frá NASA/Rapidfire og VÍ).

Takið líka eftir flotta lægðasnúðnum rétt fyrir utan Reykjanesið.
Á BTD mynd sést þetta einnig mjög vel (vann með Hróbjarti Þorsteinssyni (VÍ) að BTD; hann benti mér einnig á þennan atburð).

Samsé, nokkuð óvanalegur atburður, öskufok af yfirborði jökuls.

Some Antarctic ice is forming from bottom

From http://www.eurekalert.org/pub_releases/2011-03/leo-sai030111.php

Caption: Radar image shows the Gamburtsev Mountains (bottom) overlain by the ice sheet, which has been deformed by a bulge of refrozen ice (center).

Credit: Courtesy Bell et al., 2011

Kuldinn í BNA og Evrópu / The cold spell in USA and Europe

(Íslenska neðan við myndina)

The Atlantic Oscillation (AO) has caused cold temperature throughout most of Europe and USA. However, parts of Greenland for instance, have been unseasonably warm.

The image below shows the temperature anomaly for 3 – 10 Desember 2010, as compared to the average for the same dates in 2002 – 2009.

 
NASA Earth Observatory image created by Jesse Allen, using data provided courtesy of the NASA/GSFC Distributed Active Archive Center. Caption by Holli Riebeek.

Svokölluð AO sveifla, sem ræðast af þrýstingsmun milli háþrýstisvæði nær miðbaug og lágrþrýstisvæða yfir heimskautinu, er nú í þeim fasa (kallaður neikvæður, lítill þrýstimunur) að kalt er víða í Evrópu og BNA, en hlýtt t.d. á Grænlandi.

Myndin hér að ofan sýnir hitafrávik fyrir dagana 3 – 10. desember, 2010, í samanburði við meðaltal sömu daga árin 2002 – 2009.

Lítið orðið eftir af nýjum fiskveiðisvæðum / World running out of new places to fish: study

Frétt um það hvernig tekist hefur að viðhalda miklum fiskveiðum með því að stækka veiðisvæði, þannig að nú er nánast ekkert nýtt veiðisvæði eftir, fyrir utan svæði sem lítið gefa af sér.


The world's fishing industry is fast running out of new ocean fishing grounds to exploit as it depletes existing areas through unsustainable harvesting practices, according to a study published Thursday.

World running out of new places to fish: study: VANCOUVER (Reuters)
Report published in the online journal PLoS ONE. (here)

From the news summary:

• Expansion into unexploited fishing grounds allowed global catches to increase for decades, and disguised the fact that older areas were being depleted ...
• ... most fishing is done by large companies ... companies can ignore the decline of older stocks by simply moving to new areas.
• ... left only unproductive fishing areas on the high seas and the ice-covered waters of the Arctic and Antarctic for boats to move into.

Baráttudagur gegn loftslagsbreytingum 10.10.2010 / Global Work Party

Sjá nánar á loftslag.is og 350.org.
See the links above.

Ráðleggingar vegna svifryksmengunar

Viðbrögð vegna svifryksmengunar (PM₁₀) fara eftir styrk svifryks í andrúmslofti.

Hér að neðan er tengill á einskonar töflu, sem kort eða mynd, sem sýnir almenna flokkun á loftgæðum vegna styrks svifryksmengunar og helstu ráðleggingar fyrir hvern flokk.

Kortið má nálgast hér, bæði sem mynd (smámynd hér að neðan) og kort sem hægt er að "ferðast um".

Almennt er óþarfi að vera sérlega duglegur að vera úti ef magn svifryks í lofti fer yfir um 150 micro-g/m3. Ekki myndi ég láta barnið mitt sofa úti þegar styrkurinn fer yfir þessi mörk. Hinsvegar er ekki hættulegt að fara styttri ferðir, sér í lagi ef notaðar eru grímur þegar styrkurinn er sem mestur, nokkuð hundruð micro-g/m3.

France drains lake under glacier / Til stendur að dæla vatni undan jökli í Frakklandi

"French engineers are set to drain a lake that has formed under a glacier on Mont Blanc, and which threatens to flood a valley below."

The lake, which is said to contain 65,000 cubic metres (2.3m cubic ft) of water, was discovered last month during routine checks.
The engineers plan to dig a hole into the ice and pump the water away.

France drains lake under glacier - link / hlekkur

Vatni sem safnast hefur undir jökli á Mont Blanc verður dælt upp úr því ef áætlanir ganga eftir.

Image from the BBC web site (see link above).

Hitafrávik í júlí 2010 / Temperature anomaly in July 2010

Þessi mynd, frá NASA Earth Observatory, sýnir hitafrávik í júlí 2010 miðað við sama mánuð árin 1951 til 1980.
Hnattrænt var hitinn um 0.55°C hærri og jafnaði nánast hitametið, með árunum 1998 og 2005.

ENGLISH:

This image, from NASA Earth Observatory, shows the temperature anomaly for July 2010, compared to the average for the same month in 1951 to 1980. 

Globally the temperature was about 0.55°C higher than the mean, and practically as high as the highest years on record,1998 and 2005. 

Traffic pollution may increase risk of dying from heart disease / Líkur á dausfalli vegna hjartasjúkdóma aukast nærri stórum umferðargötum

Traffic pollution may increase risk of dying from heart disease | Dr. Cutler

Líkur á dauðsfalli vegna hjartasjúkdóma voru 29% meiri fyrir þá sem búa nærri miklum umferðaræðum. Líkurnar minnkuðu ef þeir einstaklingar fluttu fjær umferðaræðum.